از شئ‌انگاری جنسی تا زن واقعی: سیر تحول زنان در عکس‌های آرشیوی

نوشته کلر کین‌میلر و منتشر شده در نیویورک تایمز

ترجمه امید رضایی

در سال ۲۰۰۷ پرفروش‌ترین عکس برای جستجوی کلمه «زن» در بخش عکس‌های آرشیوی گتی‌ایمیجز (Getty Images)، زن لختی بود که روی تختی دراز کشیده بود، به دوربین زل زده بود و تنها حوله‌ای پایین‌تنه‌اش را پوشانده بود.

پرفروش‌ترین عکس سال ۲۰۱۷، تصویر زنی است که به تنهایی روی یک مسیر سنگی بر لبه یک پرتگاه برفراز دریاچه‌ای فیروزه‌ای‌رنگ در پارک ملی بنف (Banff National Park) راه می‌رود. او ژاکتی نیم‌تنه به تن دارد و کلاهی پشمی و صورتش هم در تصویر دیده نمی‌شود. «انگار که تصویری باشد درباره قدرت، آزادی و اعتماد به نفس»،‌ این‌ها را پم گروسمن (Pam Grossman)،مدیر بخش ترندهای تصویری در گتی‌ایمیجز می‌گوید و اضافه می‌کند: «چه اهمیتی دارد آدم چه‌شکلی است؟ بیایید روی کاری که آن آدم انجام می‌دهد تمرکز کنیم.»

عکس‌های آرشیوی (Stock Photos) یا همان عکس‌هایی که در جاهایی مثل تبلیغات، بیلبوردها، مجله‌ها و وبلاگ‌ها می‌بینیم، بازتاب‌دهنده فرهنگ زمان خودشان هستند.

در طول دهه‌ها، پرفروش‌ترین عکس‌ها زیر عنوان «زنان» از عکس‌های مدل‌های نسبتا برهنه به زنان فعال و بعد به زنانی که ظاهرشان تنها اهمیتی حاشیه‌ای دارد، تحول پیدا کرده است.

اگر عکس‌هایی را در نظر بگیریم که رسانه‌ها و بازاریاب‌ها در سال ۲۰۱۷ بیشتر از همه انتخاب کرده‌اند، زن بودن یعنی به خود متکی بودن، از نظر جسمی فعال بودن، یعنی نه از عرق کردن ترسیدن و نه از نه مدارهای الکتریکی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

*پرفروش‌ترین عکس‌های سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۱ از حقوق انحصاری برخوردارند. این‌جا عکس‌های رتبه دوم پرفروش را آورده‌ایم.

 

تغییر از زنان برهنه لم‌داده (یا مثلا زنانی که به‌تنهایی در حال خوردن سالاد می‌خندند) به زنانی که مهارت و شجاعت جسمی و حرفه‌ای و شغلی‌شان مشهود است، تا حدودی به دست مجموعه «Lean In Collection» رقم خورده است. گتی‌ایمیجز این پروژه را در سال ۲۰۱۴ با کمک‌های غیرانتفاعی شریل سندبرگ (Sheryl Sandberg) به قصد برانگیختن رسانه‌ها برای ارائه تصویری مدرن‌تر، متنوع‌تر و تواناتر از زنان به راه انداخت. شعار غیر رسمی این مجموعه که حالا ۱۴ هزار عکس دارد این است:‌ « نمی‌توانی چیزی باشی که نمی‌توانی ببینی‌اش.» (You can’t be what you can’t see)

پانزده عکسی که در سال ۲۰۱۷ از مجموعه «Lean In» بیش از بقیه دانلود شده‌اند، جز عکس‌‌هایی که می‌بینید، تصویر چهار پدر است که با فرزندان‌شان بازی می‌کنند؛ چهار دختر و زن که مشغول کارهای علمی و مهندسی هستند؛ سه زن ورزشکار؛ و چهار زن که در حال انجام کارهای تجاری یا دانشگاهی به تصویر کشیده شده‌اند. (تعداد دانلودها نه‌تنها سنجه‌ای است برای میزان فروش، بلکه همین‌طور میزان محبوبیت. قیمتی که مشتریان برای هرعکس می‌پردازند نسبت به میزان استفاده از آن عکس تغییر می‌کند).

وقتی Lean In Collection سه سال پیش کار خود را شروع کرد، عکس‌هایی که بیشترین دانلود را داشتند، زنانی را در محیطی کاری یا خانوادگی نشان می‌دادند: زنی باردار که به یک ملاقات کاری را مدیریت می‌کند یا پدری در حال بازی با نوزاد، درحالی که مادر پشت کامپیوترش نشسته است. پانزده عکسی که تا اینجای امسال بیشترین دانلود را داشته‌اند، زنان تنهایی را در حال اندازه‌گیری دیوار یا در حال شنای سوئدی (push-up) نشان می‌دهند. عکس‌هایی که مشتری‌ها موقع جستجو می‌بینند، براساس دو معیار محبوبیت و چینش مدیران تعیین می‌شوند.

در گتی‌ایمیجز نام این گرایش (trend) را گذاشته‌اند «gritty woman» یا «زن واقعی» . خانم گروسمن مسئله را این‌طور می‌بیند: «تصاویر زنانی که به معنی دقیق کلمه، لکه و کثیفی روی [بدن و لباس]شان هست و اهمیتی به آن نمی‌دهند؛ تصاویر زنانی قدرت‌مند و سرسخت.» او می‌گوید: «به‌خصوص با درنظرگرفتن انتخابات سال گذشته (در آمریکا)، با قاطعیت این‌طور به نظر می‌رسد که ایده زنانی به همراه خاک و خل و کثیفی، پیام واقعا مهمی با خود دارد، هم در سطح زبان و هم از نظر تصویری.»

تصویر «زن واقعی» همچنین می‌تواند پیام دیگری در مورد این واقعه سیاسی مخابره کند: این که زنان احساس می‌کنند دارند برای خودشان می‌جنگند. این را جورجیا آیلو (Giorgia Aiello)، دانش‌یار رشته رسانه و ارتباطات در دانشگاه لیدز (University of Leeds) در بریتانیا می‌گوید و اضافه می‌کند:‌ «در این جا بیشتر از عضویت در دسته و گروه (collective) روی فردیت تاکید شده است، این می‌تواند کلید تعریفی مشخص از فمینیسم باشد.»

به هر روی تصویر چنین زنی، نشانه‌ای از پذیرش نقش‌های غیرسنتی و غیرکلیشه‌ای جنسیتی و تنوع و گوناگونی وسیع‌تر است. در ژوییه سال ۲۰۱۷ نهاد نظارت بر تبلیغات در بریتانیا قوانینی را تصویب کرد که براساس آن‌، تبلیغاتی که کلیشه‌های جنسیتی، شی‌انگاری جنسی زنان و تصورات ناسالم از بدن را به نمایش بگذراند، ممنوع می‌شوند.

سایت TONL، یک سرویس جدید تصاویر آرشیوی (Stock photos) که در ماه آگوست آغاز به کار کرد، عکس‌های متنوع از نظر فرهنگی را نشان می‌دهد. در گتی‌ایمیجز، جستجو از سراسر جهان برای عبارت «اعتراض زنان» (woman protest) در سال گذشته چهار برابر شده است، جستجوی عبارت «زنان در حال برنامه‌نویسی» (woman coding) سه‌برابر شده و عبارت «مدیر عامل زن»(female C.E.O.) چهل‌وهفت‌درصد رشد داشته است.

خانم گروسمن معتقد است شبکه‌های اجتماعی بازاریاب‌ها را مجبور کرده‌اند که مردم را به شکل‌هایی واقعی‌تر و متنوع‌تر نشان دهند و اضافه می‌کند «این واقعا یک تغییر در وضعیت بازار است. برای اولین بار در تاریخ مردم می‌توانند خودشان را به نمایش بگذراند و به این ترتیب از برندها هم می‌خواهند که خود واقعی‌شان را به تصویر بکشند.»

اما به گفته خانم آیلو که به همراه پژوهشگران در مرکز نوآوری روش‌های دیجیتال (Digital Methods Initiative) در آمستردام در مورد این که عکس‌های مجموعه Lean In چطور مورد استفاده قرار می‌گیرند، تحقیق کرده، حتی عکس‌هایی که مرزهای جنسیتی را عقب می‌رانند، در برابر توافق‌ها سرخم می‌کنند. برای مثال مردانی که به همراه نوزاد نشان داده می‌شوند، معمولا ریشو هستند و بدن عضلانی دارند، انگار قرار است روی مردانگی‌شان (masculinity) تاکید شود.

پژوهشگران دریافتند که عکس‌های مجموعه Lean In بیشتر در مطالبی درباره سبک زندگی و مربوط به مد، غذا و سلامتی به‌کار رفته‌اند؛ همچنین در مطالبی در مورد تعادل برقرار کردن بین کار و مادرانگی یا موفق شدن در جامعه‌ای مردمحور و مردسالار. مرسوم‌ترین عکس‌ها در مجموعه Lean In، عکس‌هایی از زنان سفیدپوست در دهه سوم زندگی، با موهای بلند خرمایی هستند.

این مطالعه نشان می‌دهد درحالی که بسیاری از عکس‌ها زنان را در حال تدریس یا مشغول کار علمی نشان می‌دهند، از آن‌ها به‌ندرت برای به‌ تصویر کشیدن مطالب کلی علمی استفاده شده، بلکه بیشتر به همراه مقالاتی درباره چالش زن بودن در عرصه‌های علمی به‌کار رفته‌اند. به همین ترتیب عکس‌های زنان غیرسفیدپوست بیشتر در کنار مطالبی در مورد نژاد و قومیت منتشر شده‌اند.

گروسمن می‌گوید: «صرف این که شرکت‌ها بگویند «بیایید کمی تنوع در مدل‌های‌مان داشته باشیم»، کافی نیست. هیچ‌کدام این‌ها اهمیتی ندارد مگر این که درمورد استخدام، فرصت‌هایی که به افراد می‌دهند و درآمد‌ها هم هم جاری و ساری شود.»